Những sai sót trong lựa chọn ngữ liệu cho đề thi - kiểm tra Ngữ văn

1. Cấu trúc và định dạng đề tho tốt nghiệp từ 2025 có đổi mới nhưng không bất ngờ vì có nhiều điểm kế thừa và việc chủ động đưa thông tin của Bộ GD-ĐT.

Việc đánh giá theo năng lực đã được Bộ GD-ĐT nghiên cứu từ 2014 và triển khai vào năm 2015 với các kì thi tốt nghiệp THPT quốc gia (ba chung). Trong các kì thi đó, đề thi đã có 2 phần: đọc hiểu và viết; viết gồm câu NLXH và câu NLVH.

Văn bản đọc hiểu trong các đề thi đã không có trong SGK từ 2015 và câu NLXH học sinh cũng không thể chép được văn mẫu từ kì thi đó. Vì người dạy và người học không thể biết đề ra vào văn bản nào và nghị luận xã hội về vấn đề gì. Riêng câu NLVH vẫn chưa đổi mới được, vì vẫn thực hiện theo CT 2006. Theo đó đề thi chỉ loanh quanh mấy tác phẩm thơ văn học ở lớp 12 ; các lò luyện thi rất dễ đoán được câu NLVH sẽ ra vào tác phẩm nào; thành ra môn văn năm nào cũng như là lộ đề...

Từ 2025 câu NLVH tiếp tục đổi mới. Điểm mới nhất chủ yếu tập trung vào yêu cầu viết nghị luận văn học với ngữ liệu mới (văn bản không có trong các SGK). Đó là một bước tiến lớn trong việc thi, kiểm tra ở môn Ngữ văn nhằm đánh giá theo năng lực, khuyến khích sự sáng tạo, động viên HS bày tỏ ý kiến riêng và góp phần khắc phục hiện tượng dạy tủ, học thuộc, chép văn mẫu... Kéo theo sự thay đổi này là cách dạy học, cách ôn luyện mới: cần dạy cách đọc, cách viết. Cục QLCL ( Bộ GD_ĐT) cũng đã chủ động đưa thông tin về định dạng cấu trúc đề từ cuối 2013 và tiếp tục triển khai bồi dưỡng cốt cán về cách ra đề thi tốt nghiệp theo yêu cầu mới... Vì thế các nhà trường , GV và HS không có gì bất ngờ, bị động.

2. Việc lựa chọn ngữ liệu mới (đúng, hay, phù hợp...) là một trong hai yếu tố quyết định chất lượng của một đề thi. Thực tế triển khai CT, SGK và kiểm tra đánh giá theo yêu cầu mới mấy năm qua cho thấy: các thầy cô giáo từ nhiều địa phương đã biên soạn được rất nhiều đề văn hay, sáng tạo, đáp ứng đúng yêu cầu đánh giá năng lực... nhưng cũng không ít đề văn còn nhiều sai sót, chưa chuẩn xác...Trong các sai sót đó có vấn đề lựa chọn văn bản ngữ liệu. Tôi xin nêu lên một số dạng sai sót thường gặp về việc lựa chọn ngữ liệu cho đề kiểm tra- thi theo yêu cầu mới:

+ Không tiêu biểu cho giá trị đặc sắc về nội dung và nghệ thuật, chuẩn mực và sáng tạo về ngôn ngữ;

+ Không tiêu biểu cho thành tựu của văn học dân tộc ở các giai đoạn khác nhau;

+ Thể hiện chưa rõ tính nhân văn, giáo dục lòng nhân ái, khoan dung, tình yêu chân thiện mĩ, tình yêu thiên nhiên, tinh thần hội nhập quốc tế, hướng đến những giá trị phổ quát... (tính tư tưởng, tính giáo dục, tính thẩm mĩ...)

+ Văn bản trích không đúng loại/ thể loại mà CT quy định và HS đã học hoặc VB không rõ đặc trưng thể loại (lưỡng phân), gây tranh cãi không cần thiết...

+ VB không chứa đựng các yếu tố tiêu biểu cho loại/thể loại cần đánh giá.

+ Nội dung VB không phù hợp với kinh nghiệm, năng lực nhận thức, đặc điểm tâm – sinh lí của HS.

+ Không hợp lí về dung lượng (độ dài ngữ liệu); dùng văn bản thơ dịch để hỏi về các yếu tố hình thức nghệ thuật; ghi nguồn trích dẫn không đúng quy cách...

+ Ngữ liệu là đoạn trích (văn xuôi, kịch bản) từ một tác phẩm dài nhưng chưa có

tóm tắt bối cảnh của đoạn trích, gây khó hiểu cho HS...

+ Cung cấp thêm thông tin về tác giả, tác phẩm quá chi tiết, ít ý nghĩa và không giúp thêm được gì cho việc đọc hiểu văn bản trong đề.

+ Chưa có những chú thích cần thiết (từ ngữ khó) và thông tin có ý nghĩa về tác giả, hoàn cảnh ra đời để giúp HS hiểu văn bản hơn.

+ Câu chữ và hình thức trình bày văn bản được trích dẫn còn sai, thừa hoặc thiếu so với nguyên bản.

Trên đây là một số sai sót về lựa chọn văn bản ngữ liệu có thể gặp trong khi biên soạn đề thi- kiểm tra đánh giá theo yêu cầu mới. VB gồm cả cho phần đọc hiểu và cho yêu cầu viết ( NLXH + NLVH).

Một khi văn bản đã không tốt, không chuẩn thì các câu hỏi hoặc yêu cầu HS thực hiện không thể hay và tốt được. Việc này cũng giống như khó có thể chế biến được món ăn thơm ngon nếu nguyên liệu thịt, cá đã ôi, ươn...

HN 23/05/2024.

Theo FB PGS.TS Đỗ Ngọc Thống